Πρώιμα σημάδια αυτισμού 

Οι γονείς δεν θέλουν να πιστέψουν ότι το παιδί τους αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία. Αλλά όταν μιλάμε για την διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος, η έγκαιρη διάγνωση του αυτισμού, κυρίως από την ηλικία των 18 μηνών, πραγματικά μπορεί να κάνει την διαφορά. Η πρώιμη παρέμβαση στο παιδί μπορεί να μπορεί να το βοηθήσει να μάθει, να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί.

Άς δούμε αρχικά τι είναι η διαταραχή αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ).

Η διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περικλείσει και να συγχωνεύσει τις εξής διαγνώσεις ( DSM-5):

• Αυτιστική διαταραχή
• Σύνδρομο Rett
• Σύνδρομο Asperger
• Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές μη προσδιορισμένες αλλιώς ονομάζονται Άτυπος Αυτισμό

Η ΔΑΦ είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή που εμφανίζεται στην βρεφική και πρώτη παιδική ηλικία, προκαλώντας καθυστερήσεις σε πολλούς βασικούς τομείς όπως της μάθησης, της ομιλίας, του παιχνιδιού και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

Τα σημάδια και τα συμπτώματα του Αυτισμού ποικίλουν, όπως επίσης και οι συνέπειες τους. Κάποια παιδιά με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος έχουν μικρές δυσκολίες ενώ άλλα καλούνται να ξεπεράσουν περισσότερα εμπόδια.

Παρόλα αυτά, κάθε παιδί με ΔΑΦ έχει δυσκολίες, τουλάχιστον έως κάποιο βαθμό, στους παρακάτω τομείς:

• Λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία
• Δυσκολία στη συσχέτιση του με άλλα άτομα αλλά και το περιβάλλον του
• Ευελιξία στη σκέψη αλλά και τη συμπεριφορά

Πως μπορούν οι γονείς να εντοπίσουν τα πρώιμα σημάδια του Αυτισμού

Οι γονείς είναι οι πρώτοι που μπορούν να εντοπίσουν τις πρώτες ενδείξεις του Αυτισμού. Ξέρουν το παιδί τους καλύτερα από τον καθένα ενώ μπορούν να παρατηρήσουν συμπεριφορές και ιδιορρυθμίες που ο παιδίατρος σε μια τυπική επίσκεψη , ίσως δεν θα έχει την ευκαιρία να δει. Ο παιδίατρος του παιδιού μπορεί να είναι ένας σημαντικός συνοδοιπόρος όμως οι γονείς είναι αυτοί που θα αναρωτηθούν πρώτοι. Κρίνετε σημαντικό να εκπαιδεύσουν τον εαυτό τους οι γονείς , ώστε να ξεχωρίζουν τι είναι φυσιολογικό και τι όχι.

Παρατήρηση της αναπτυξιακής πορείας του παιδιού.

Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος περιλαμβάνει ποικίλες αναπτυξιακές καθυστερήσεις, έτσι παρακολουθώντας την πορεία του παιδιού μπορείτε να δείτε αν κατακτά τα αναπτυξιακά ορόσημα κοινωνικού, συναισθηματικού και γνωστικού επιπέδου, ώστε αν υπάρξουν δυσκολίες να εντοπιστούν εγκαίρως. Αν και οι καθυστερήσεις στην ανάπτυξη δεν υποδεικνύουν πάντα αυτισμό, ενδεχομένως να καταδεικνύουν αυξημένο κίνδυνο.

Κάθε παιδί αναπτύσσεται με το δικό του ρυθμό, έτσι δεν χρειάζεται να ανησυχούν οι γονείς αν το παιδί καθυστερήσει λίγο να περπατήσει ή να μιλήσει. Αλλά όταν μιλάμε για υγιή ανάπτυξη, υπάρχει ένα ευρύ φάσμα αυτού που λέμε «φυσιολογικό». Παρόλα αυτά αν το παιδί δεν έχει κατακτήσει τα αναπτυξιακά ορόσημα στην αναμενόμενη χρονολογική ηλικία ή υπάρχει κάποια ανησυχία από την πλευρά των γονιών καλό είναι να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό.

Ενδείξεις και συμπτώματα αυτισμού σε μωρά και νήπια

Αν ο Αυτισμός εντοπιστεί στη βρεφική ηλικία, η παρέμβαση μπορεί να «εκμεταλλευτεί» την νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου ενός μικρού παιδιού 18-24 μηνών. Αν και ο Αυτισμός είναι δύσκολο να διαγνωστεί πριν την ηλικία των 24 μηνών, τα συμπτώματα συνήθως αναδύονται μεταξύ 12-18 μηνών. Αν αυτά τα σημάδια εντοπιστούν μέχρι τον 18ο μήνα, εντατική παρέμβαση μπορεί να βοηθήσει στο να επαναδημιουργηθούν οι συνδέσεις του εγκεφάλου και να αναστραφούν τα συμπτώματα.

Τα πρώτα σημάδια του αυτισμού περιλαμβάνουν την απουσία φυσιολογικών συμπεριφορών και όχι την παρουσία μη φυσιολογικών, έτσι είναι ακόμη πιο δύσκολο να τα εντοπίσουμε. Σε μερικές περιπτώσεις, τα πρώτα σημάδια του αυτισμού μπορεί να εκλαμβάνονται από το περιβάλλον ως ενδείξεις ενός «καλού παιδιού», αφού το παιδί είναι παθητικό.

Μερικά βρέφη στο φάσμα του αυτισμού δεν ανταποκρίνονται στις αγκαλιές, δεν σηκώνουν τα χέρια τους ώστε να τα πάρουνε αγκαλιά ή δεν διατηρούν βλεμματική επαφή κατά τον θηλασμό.

• δεν διατηρεί βλεμματική επαφή (π.χ. κατά το θηλασμό ή να ανταποδίδει το χαμόγελο όταν του χαμογελούν).
• δεν ανταποκρίνεται στο όνομά του, ή σε μια γνώριμη φωνή.
• δεν ακολουθεί οπτικά τα αντικείμενα ή το δάχτυλό σας όταν του δείχνετε κάτι.
• δεν δείχνει, ή δεν χαιρετάει, ή δεν χρησιμοποιεί άλλες χειρονομίες για να επικοινωνεί.
• δεν κάνει θορύβους για να κερδίσει την προσοχή σας.
• δεν ανταποκρίνεται στα χάδια ή δεν προσπαθεί να το πάρετε αγκαλιά σηκώνοντας τα χέρια του.
• δεν μιμείται τις κινήσεις σας και τις εκφράσεις του προσώπου σας.
• δεν παίζει με άλλα άτομα.
• δεν ζητάει βοήθεια για κάτι που δεν μπορεί να κάνει μόνο του.

Οι παρακάτω καθυστερήσεις θα πρέπει να κινητοποιήσουν τους γονείς ώστε να δρομολογήσουν μια αξιολόγηση του παιδιού.

• Έως την ηλικία των 6 μηνών: Δεν υπάρχουν πλατιά χαμόγελα ή άλλες ζεστές χαρούμενες εκφράσεις.
• Έως την ηλικία των 9 μηνών: Δεν ανταλλάσσει ήχους, χαμόγελα ή άλλες εκφράσεις του προσώπου.
• Έως την ηλικία των 12 μηνών: Δεν ανταποκρίνεται στο όνομα του. Δεν μπαμπαλίζει, δεν κάνει χειρονομίες, όπως το να δείχνει , να προσπαθεί να φτάσει πράγματα ή να χαιρετήσει άλλους.
• Έως την ηλικία των 18 μηνών: Δεν χρησιμοποιεί λέξεις.
• Έως την ηλικία των 24 μηνών: Δεν σχηματίζει προτάσεις δύο λέξεων οι οποίες να περιλαμβάνουν μίμηση ή επανάληψη κάποιου πράγματος που άκουσαν.
• Καθώς το παιδί φτάνει στην ηλικία των 2 ετών οι ενδείξεις του αυτισμού διαφοροποιούνται. Υπάρχουν πολλές προειδοποιητικές ενδείξεις , οι οποίες συνήθως αφορούν ελλείμματα στις κοινωνικές δεξιότητες, στην ομιλία και σε επικοινωνιακές δεξιότητες, δηλαδή λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, αλλά και άκαμπτη συμπεριφορά.

Ενδείξεις κοινωνικών δυσκολιών

Το παιδί:

• μοιάζει να μην ενδιαφέρεται, ή να αγνοεί άλλα άτομα, ή το τι συμβαίνει γύρω του.
• δεν ξέρει πώς να συνδεθεί με άλλους, να παίξει, ή να κάνει νέους φίλους.
• προτιμά να μην το αγγίζει κανείς, δεν συμμετέχει σε ομαδικά παιχνίδια, προτιμά να μην το κρατάνε, ή να μην το αγκαλιάζουν.
• δεν παίζει παιχνίδια με φανταστικό σενάριο, δεν του αρέσουν τα ομαδικά παιχνίδια, δεν μιμείται τους άλλους, ή δεν χρησιμοποιεί τα παιχνίδια του με δημιουργικούς τρόπους.
• δυσκολεύεται στην κατανόηση των συναισθημάτων.
• δεν φαίνεται να ακούσει, όταν οι άλλοι του μιλούν.
• δεν μοιράζεται τα ενδιαφέροντά του με άλλους (ζωγραφιές, παιχνίδια).

Η κοινωνική αλληλεπίδραση δυσκολεύει τα παιδιά με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού. Πολλά παιδιά με αυτισμό φαίνεται να προτιμούν να "ζουν στο δικό τους κόσμο", σε απόσταση και αποκομμένα από τους άλλους.

Δυσκολίες στον λόγο και την ομιλία

Το παιδί:

• μιλάει με έναν παράξενο τόνο φωνής, ή με περίεργο ρυθμό ή ένταση.
• επαναλαμβάνει τις ίδιες λέξεις, ή φράσεις χωρίς επικοινωνιακό σκοπό.
• σε ερώτηση ανταποκρίνεται με επανάληψη, αντί με απάντηση.
• αναφέρεται στον εαυτό του στο τρίτο πρόσωπο.
• κάνει γραμματικά λάθη, χρησιμοποιεί λάθος λέξεις.
• δυσκολεύεται να επικοινωνήσει τις ανάγκες, ή τις επιθυμίες του.
• δεν κατανοεί απλές οδηγίες, δηλώσεις ή ερωτήσεις.
• παίρνει ό,τι λέγεται πολύ κυριολεκτικά (δεν αντιλαμβάνεται τις αποχρώσεις του χιούμορ, την ειρωνεία και τον σαρκασμό).

Τα παιδιά με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού έχουν δυσκολία στην ομιλία και τη γλώσσα. Συχνά, αρχίζουν να μιλάνε σε μεγαλύτερη ηλικία από τα άλλα παιδιά.

Δυσκολίες στη μη λεκτική επικοινωνία

• Αποφεύγει τη βλεμματική επαφή
• Οι εκφράσεις προσώπου που χρησιμοποιεί δεν συνάδουν με αυτό που λέει
• Δεν αντιλαμβάνονται τις εκφράσεις προσώπου των άλλων ανθρώπων, ούτε τον τόνο της φωνής ή τις χειρονομίες
• Κάνουν λίγες χειρονομίες, όπως το δαχτυλοδείξιμο. Πολλές από αυτές που κάνουν είναι αρκετά «ρομποτικές»
• Αντιδρούν περίεργα σε ερεθίσματα, μυρωδιές, υφές και ήχους. Μπορεί να δείχνουν ιδιαίτερη ευαισθησία σε δυνατούς ήχους. Μπορεί να είναι επίσης αδιάφοροι απέναντι σε άλλους ανθρώπους και στην παρουσία τους ή απουσία τους από το χώρο, αλλά και στην προσπάθεια τους να τραβήξουν την προσοχή του.
• Περίεργη στάση σώματος, αδεξιότητα ή εκκεντρικός τρόπος κίνησης (πχ περπάτημα στις μύτες των ποδιών)

Τα παιδιά με ΔΑΦ δυσκολεύονται να «πιάσουν» στοιχεία μη λεκτικής επικοινωνίας αλλά και της γλώσσας του σώματος. Αυτό δυσκολεύει σε μεγάλο βαθμό το «δούναι και λαβείν» της επικοινωνίας.

Δυσκολίες στην ευελιξία σκέψης και συμπεριφοράς

• Ακολουθούν μια συγκεκριμένη ρουτίνα
• Δυσκολεύεται να προσαρμοστεί σε αλλαγές στο πρόγραμμα ή στο περιβάλλον
• Προσκολλάται σε ένα παιχνίδι ή σε περίεργα αντικείμενα όπως κλειδιά, φώτα, διακόπτες. Μανιωδώς βάζει σε σειρά τα παιχνίδια του ή τα τακτοποιεί με συγκεκριμένο τρόπο.
• Μοιάζει να ασχολείται με ένα συγκεκριμένο θέμα, το οποίο συχνά περιλαμβάνει σύμβολα και αριθμούς, αλλά όχι πάντα.
• Μεγάλο μέρος του χρόνου του το περνά παρατηρώντας αντικείμενα να κινούνται με συγκεκριμένο τρόπο, όπως ανεμιστήρες, πλυντήριο ρούχων. Επίσης μπορεί να συγκεντρώνει την προσοχή του σε ένα συγκεκριμένο μέρους του παιχνιδιού, πχ στη ρόδα ενός αυτοκινήτου.
• Επαναλαμβάνει τις ίδιες ενέργειες ή κινήσεις. Αυτού του είδους η συμπεριφορά χαρακτηρίζεται ως συμπεριφορά αυτό-ρύθμισης. Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτού του είδους οι συμπεριφορές βοηθούν το παιδί να ηρεμήσει παρά ότι ανεβάζουν το επίπεδο διέγερσης του.

Οι ενδείξεις που αναφέρθηκαν παραπάνω έχουν σαν σκοπό να αφυπνίσουν τους γονείς και να τους κινητοποιήσουν ώστε να συμβουλευτούν κάποιο εξειδικευμένο άτομο στην ανάπτυξη του παιδιού, με σκοπό τον έγκαιρο εντοπισμό των όποιων δυσκολιών αντιμετωπίζει το παιδί τους.